Κολομβία: Τροπικά δάση, μεγάλα υψόμετρα, δρόμοι που κόβουν την ανάσα, καταρράκτες κρυμμένοι βαθιά μέσα στη ζούγκλα, χωριά και πόλεις γεμάτα γεύσεις, κίνηση και μουσικές. Και ωραίοι, φιλικοί άνθρωποι, το κυριότερο. Ορίστε μερικοί λόγοι για να την αγαπήσεις…
του Άκη Τεμπερίδη, φωτογραφίες: Βούλα Νέτου & Α.Τ.
Έχουμε περάσει στη νότια πλευρά του ποταμού Γουάιταρα που είναι εδώ και 143 χρόνια φυσικό σύνορο ανάμεσα στις δύο χώρες. Έχουμε στηθεί στην ουρά για να μας σφραγίσουν τα διαβατήρια και μετά από 54 ημέρες στην Κολομβία είμαστε έτοιμοι να ταξιδέψουμε στο Εκουαδόρ. Πριν βάλω μπροστά το Iveco, γυρίζω και κοιτάζω προς τα πίσω με κάποια νοσταλγία και αναρωτιέμαι αν και πότε θα ξαναγυρίσουμε σε μία χώρα που στερεοτυπικά οι περισσότεροι την έχουν συνδέσει με την κοκαΐνη και τον Πάμπλο Εσκομπάρ. Προσωπικά, αισθάνομαι σα να την έχω αγαπήσει, σα να έχει γίνει για λίγο δική μου, σα να είμαι κι εγώ λίγο δικός της. Το παθαίνω σε κάποιες χώρες, όχι σε όλες, μόνο σε όσες μας κάνουν να αισθανόμαστε σα στο σπίτι μας. Τελευταία φορά ήταν στη Γουατεμάλα και αμέσως πιο πριν στο Μεξικό. Όπως και τότε, έτσι και τώρα ακολουθήσαμε την ίδια ιεροτελεστία πριν διασχίσουμε τα σύνορα και πούμε hasta luego – στο επανειδείν. Αναβάλαμε την αναχώρησή μας κατά μία μέρα δίπλα στα σύνορα και πήγαμε για ψώνια στο σουπερμάρκετ. Μία υποψία ανασφάλειας που νιώθουν οι περισσότεροι άνθρωποι όταν πρόκειται να ταξιδέψουν στο εξωτερικό την έχουμε υιοθετήσει κι εμείς, ειδικά όταν μας έχει αγκαλιάσει για τα καλά μία χώρα και σε κάποια στιγμή πρέπει να την αφήσουμε πίσω. Θα σας φανεί αστείο, αλλά ξέρετε ποια ήταν η έγνοια της Βούλας βγαίνοντας από την Κολομβία; Αν θα βρούμε φτηνό ελαιόλαδο στο Εκουαδόρ όπως στην αλυσίδα σουπερμάρκετ D1. Και δική μου να προμηθευτούμε φυστικοβούτυρα και γκοφρέτες made in Turkey που ήταν συνήθως το πρωινό και το επιδόρπιό μας τις προηγούμενες οκτώ εβδομάδες.
ΘΕΛΕΙ ΠΡΟΣΟΧΗ
Από τη Μεντεγίν πήραμε τον δρόμο προς Μπογκοτά με το Iveco φρεσκαρισμένο εξωτερικά και με καινούριο ιμάντα εκκεντροφόρου. Μόνο που στην έξοδο από την πόλη φοβηθήκαμε ότι μείναμε από turbo – μέχρι που ανακαλύψαμε ότι ο μηχανικός είχε ξεχάσει να βιδώσει το κολάρο – ενώ πιο κάτω εμφανίστηκε ένας ανατριχιαστικός θόρυβος κύλισης από τα φρένα, που τελικά προερχόταν από την ποδιά του δεξιού δίσκου, η οποία είχε ξεβιδωθεί και στραπατσαριστεί. Αφαιρέθηκε πάραυτα και έκτοτε αερίζεται και καλύτερα ο δίσκος. Αυτή τη φορά δεν φτάσαμε στην πρωτεύουσα, όπως το 2010 με το Land Rover, αλλά προχωρήσαμε προς τα νότια, προς τον λεγόμενο “άξονα του καφέ” (eje cafetero), την πιο πλούσια περιοχή της χώρας. Αναγνωρισμένη, μάλιστα, από την Unesco ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Στον δρόμο κάναμε στάση στην “Κολομβιανή Σαντορίνη”, ένα χωριό χτισμένο στα πρότυπα – λέμε τώρα – της δικής μας, ακριβώς πάνω στην εθνική οδό Μεντεγίν-Μπογκοτά. Πείτε το και κιτς, όμως μία υπερηφάνεια τη νιώσαμε όταν μάθαμε ότι πίσω από την ιδέα ίσως κρυβόταν ο Πάμπλο Εσκομπάρ, ο οποίος σίγουρα είχε σπίτι στο χωριό. Βέβαια, ο πιο διαβόητος έμπορος ναρκωτικών στην ιστορία είχε αγοράσει μία έκταση 30.000 στρεμμάτων εκεί δίπλα, την περίφημη Χασιέντα Νάπολες, ένα πραγματικό κράτος εν κράτει και έδρα του καρτέλ της Μεντεγίν με απόρθητες βίλες, τεχνητές λίμνες, ιδιωτικό αεροδρόμιο, ελικοδρόμια, στάβλους με άλογα και άγρια ζώα εισηγμένα παράνομα από την Αφρική, όπως οι περίφημοι ιπποπόταμοι που επιζούν ακόμη. Η Χασιέντα Νάπολες ανήκει στο κράτος σήμερα και έχει μετατραπεί σε θεματικό πάρκο, μία κολομβιανή εκδοχή της Disneyland.
Μετά την πρώτη αυτή στάση, την επόμενη ανάψαμε κλιματισμό, καθώς ο δρόμος κατεβαίνει στην κοιλάδα του ποταμού Μαγδαλένα που διασχίζει όλη τη χώρα ανάμεσα στην ανατολική και την κεντρική οροσειρά των Άνδεων. Από την κωμόπολη Μαρικίτα, ο δρόμος ανεβαίνει και πάλι πάνω από τα 1.000 μέτρα, οπότε δροσίζει. Βρίσκουμε ένα balneario με πισίνες που τροφοδοτούνται από το ποτάμι, αλλά ο ιδιοκτήτης είναι κάπως επιφυλακτικός να μείνουμε εκεί και τελικά μας δίνει μία απαγορευτική τιμή (15 δολάρια), προφανώς για να μας διώξει. Σε κοντινά λουτρά, ο ιδιοκτήτης μας λέει ότι δεν είναι ασφαλές να μείνουμε εκεί τη νύχτα. Τον κοιτάμε απορημένοι: “πριν δύο εβδομάδες έγινε ένα φονικό στην άλλη επιχείρηση”, μας λέει, εννοώντας εκείνη που είχαμε επισκεφτεί. “Μία συμμορία ληστών σκότωσε το αφεντικό, όταν αρνήθηκε να τους δώσει λεφτά, και όλοι είμαστε πολύ φοβισμένοι”. Κάτι τέτοιο δεν είχαμε ξανακούσει στο ταξίδι μας και ομολογουμένως θορυβηθήκαμε, ειδικά η μικρή μας που άρχισε να μας πιέζει να φύγουμε από εκεί. “Και πού να πάμε από εδώ τώρα που νυχτώνει;”, ρωτάω τον άνθρωπό μας κι εκείνος το ξανασκέφτεται και μας ανοίγει μία αυλόπορτα για να κρυφτούμε και να κοιμηθούμε πίσω από το σπίτι του. “Έχω και σεκιουριτά με όπλο το βράδυ, οπότε μη φοβάστε” μου λέει. Αυτή ήταν η πρώτη στιγμή αρνητικής ενέργειας στην Κολομβία για εμάς και μία προειδοποίηση ότι η χώρα δεν είναι αθώα, παρά τους πρόσχαρους κατοίκους της.
Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΦΕ
Την επόμενη βάλαμε στόχο να φτάσουμε στην καρδιά της ζώνης του καφέ, στο Μανιζάλες. Κάναμε όμως μία παράκαμψη προς το εθνικό πάρκο του ηφαιστείου “Νεβάδο ντελ Ρουίζ” και σκαρφαλώσαμε στα 4.000 μέτρα. Από ένα τοπίο που θυμίζει έντονα ελβετικές Άλπεις με το θερμόμετρο να δείχνει κάτω από 10°C, πήραμε ένα κατηφορικό χωματόδρομο, ο οποίος περνά από κάτι θερμά λουτρά και καταλήγει στην πόλη μέσα από πυκνή βλάστηση και απύθμενα νεροφαγώματα. Κάποιοι ντόπιοι μας προειδοποίησαν ότι μπορεί να μην περνιέται με το Iveco. Το μεγάλο εμπόδιο ήταν τελικά ένας βράχος ακριβώς στη μέση του μονοπατιού, από τον οποίο δεν θα χωρούσε το κάμπερ αν δεν αφαιρούσαμε ένα δεύτερο, μικρότερο βράχο στην άκρη. Ήταν μία εντελώς απρογραμμάτιστη, εκτός δρόμου περιπέτεια που μας κράτησε απασχολημένους όλη μέρα, με αποτέλεσμα να φτάσουμε νύχτα στο πλούσιο Μανιζάλες με τις μοντέρνες πολυκατοικίες και τα εμπορικά κέντρα στο ανάγλυφο τοπίο. Το ίδιο βράδυ παρκάραμε και πέσαμε για ύπνο σε μία εύπορη γειτονιά στον ψηλότερο λόφο της πόλης. Τότε μόνο διαβάσαμε ότι μία έκρηξη του ενεργού ηφαιστείου τον Νοέμβριο του 1985 είχε δημιουργήσει μία τεράστια κατολίσθηση (“λαχάρ” λέγεται), η οποία κατέπνιξε την κωμόπολη Αρμέρο, προκαλώντας 25.000 θανάτους. Μιλάμε για την πιο καταστροφική έκρηξη ηφαιστείου στον πλανήτη από το 1902 μέχρι σήμερα.
Την επόμενη εβδομάδα την περάσαμε ανάμεσα σε “φίνκες” (αγροκτήματα) καφέ και σε δύο γραφικά χωριά με αποικιοκρατική αρχιτεκτονική, τη Φιλάνδια και το Σαλέντο, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Αρμένια. Στο πρώτο περάσαμε ένα σαββατοκύριακο ανάμεσα σε χιλιάδες Κολομβιανούς επισκέπτες που έρχονται εδώ ακόμη και από την Μπογκοτά. Στο δεύτερο είχε και αρκετούς ξένους, μιας και η περιοχή ενδείκνυται – πέρα από ξεναγήσεις σε αγροκτήματα καφέ – και για υπαίθριες δραστηριότητες, όπως ποδήλατο βουνού και πεζοπορία. Αυτό που καταλάβαμε είναι ότι στις πόλεις του καφέ, το βιοτικό επίπεδο είναι φανερά υψηλότερο από τον μέσο όρο, ενώ η τουριστική εκμετάλλευση ενίοτε υπερβολική, ειδικά σε σημεία με φυσιολατρικό ενδιαφέρον, όπως η κοιλάδα Κόκορα με τους πανύψηλους κοκοφοίνικες.
ΤΟ ΤΡΑΜΠΟΛΙΝΟ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ
Προσπεράσαμε την Αρμένια και την επόμενη μέρα την Κάλι, στο άκουσμα και μόνο των δύο εκατομμυρίων κατοίκων της. Μία αδιάφορη αρχιτεκτονικά, λένε, πόλη με έντονη νυχτερινή ζωή. Τι να την κάνει μία οικογένεια νομάδων σαν κι εμάς; Μετά την Καρταχένα, το ταξίδι μας ακολούθησε αυτή τη φορά εντελώς διαφορετική πορεία σε σχέση με εκείνο του 2010, τουλάχιστον μέχρι το Ποπαγιάν. Πήγαμε για δύο μέρες εκεί, ώστε να αλλάξουμε λάδια, αλλά μείναμε τελικά μία εβδομάδα, καθώς βρήκαμε συνεργείο για να βάψουμε όλα τα μεταλλικά εξαρτήματα και τις ζάντες του Iveco σε απίστευτη τιμή: τέσσερις μέρες δουλειά με 300 μόλις ευρώ. Τις μισές νύχτες τις περάσαμε σε ένα πάρκινγκ και τις άλλες μισές σε ένα αξιοπρεπέστατο, διόροφο δωμάτιο στο ιστορικό κέντρο, με 14 μόνο δολάρια τη βραδιά. Αγαπημένο Ποπαγιάν, μας ξύπνησε μνήμες από το 2010 με τα κατάλευκα σπίτια, τη ζωντανή αγορά και τη μεγάλη κεντρική πλατεία με τις υπαίθριες ψησταριές και τις αυθόρμητες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Και οι άνθρωποι γλυκύτατοι εδώ όλοι τους. Δύο συγκεκριμένα μας προειδοποίησαν να προσέχουμε τη νύχτα στους δρόμους γύρω από την πόλη, καθώς κυκλοφορούν ακόμη ένοπλες συμμορίες όπως της FARC. Κάναμε πως δεν τ’ ακούσαμε αυτό, εξάλλου σπάνια ταξιδεύουμε μετά τη δύση του ήλιου. Από το Ποπαγιάν πήγαμε στο Σαν Αγκουστίν, από έναν δρόμο που σκαρφαλώνει στα 3.200 μέτρα και όσο περνά μέσα από τον εθνικό δρυμό, παραμένει χωματόδρομος, όπως τον θυμόμασταν από την προηγούμενη φορά που τον είχαμε περάσει με το Discovery. Η νοσταλγία χτύπησε κόκκινο όταν εντελώς τυχαία πήγαμε να κοιμηθούμε στο σπίτι του Μανουέλ, εκεί ακριβώς όπου είχαμε μείνει και την πρώτη φορά και είδαμε γερασμένο το τότε Μπιγκλ κουτάβι του. Ο λόγος που κάναμε αυτόν τον κύκλο, αντί να πάρουμε την Panamericana προς τα σύνορα με το Εκουαδόρ, ήταν για να περάσουμε τον πιο επικίνδυνο δρόμο της Κολομβίας, όπως είχαμε διαβάσει στο google. Πριν από αυτό, όμως, παρκάραμε δύο μέρες το Iveco σε ένα εστιατόριο έξω από την πόλη Μοκόα για να πάμε στο “τέλος του κόσμου”. Πράγματι, Fin del Mundo ονομάζεται ένας καταρράκτης που εκβάλλει μέσα από την πυκνή βλάστηση και κάνει μία δραματική βουτιά 75 μέτρων. Χαλάλι το δίωρο περπάτημα για να φτάσουμε εκεί από το ανηφορικό μονοπάτι, το οποίο διανοίχτηκε επίσημα το 2000. Τον καταρράκτη είχε ανακαλύψει ένας ντόπιος μόλις το 1972, όταν στην περιοχή κρύβονταν ακόμη ένοπλες ομάδες ανταρτών.
Την επόμενη, είπαμε να αποχαιρετίσουμε την Κολομβία θριαμβευτικά, από μία χωμάτινη, ορεινή διαδρομή 75 χιλιομέτρων, ανοιχτή στην κυκλοφορία, η οποία διόλου τυχαία έχει ονομαστεί “τραμπολίνο του διαβόλου” ή “του θανάτου”. Από τα 600 μέτρα υψόμετρο της Μοκόα σκαρφαλώνει ανάμεσα από χειμμάρους που ρέουν στο διάβα του και χάνεται στα σύννεφα στα 2.300, για να προσγειωθεί μέσα σε πυκνό δάσος στα 1.900 και να ανεβεί ξανά στα 2.800 για να καταλήξει στο χωριό Σαν Φρανσίσκο και από εκεί στο Παστό, την πιο μεγάλη πόλη στο νότιο άκρο της Κολομβίας. Αν άξιζε τον κόπο; Σαφώς, με τέτοια θέα, κι ας πρέπει να σταματάς κάθε τόσο να περάσει κάποιο φορτηγό από την απέναντι. Ο δρόμος που μας πήρε πάνω από πέντε ώρες να τον διασχίσουμε, δεν ήταν τελικά τόσο επικίνδυνος για το Iveco, όσο για το drone. Μία φορά χάσαμε επαφή μαζί του μέσα στα σύννεφα και μία μπλέχτηκε σε κάτι φυλλωσιές και από θαύμα δεν έπεσε στον δρόμο. Όταν το ίδιο βράδυ πέσαμε για ύπνο σε μία κτηνοτροφική μονάδα στα 2.800 μέτρα υψόμετρο, κουκουλωμένοι στους υπνόσακους και με τα τζάμια να ιδρώνουν από την υγρασία, θυμήθηκα πόσο διαφορετικά ήταν όλα – το κλίμα, τα χρώματα του ουρανού, η αύρα της Καραϊβικής και η ζωή των ανθρώπων – στην Καρταχένα, όπου μας είχε υποδεχτεί η Κολομβία σχεδόν δύο μήνες πριν. Λες και ήταν άλλη χώρα. “Τρεις χώρες σε μία” θα έπρεπε να είναι ο τίτλος αυτού του άρθρου, όμως επιφυλασσόμαστε, καθώς ακολουθούν το Εκουαδόρ και το Περού…_Α.Τ.
CAFE DE COLOMBIA
Από τα μέσα του 19ου αιώνα καλλιεργείται καφές στην Κολομβία και σήμερα στην παραγωγή του απασχολούνται πάνω από μισό εκατομμύριο οικογένειες, σε μικρομεσαία κυρίως αγροκτήματα. Η καλλιέργεια καφέ αντιπροσωπεύει το 4% του ΑΕΠ της χώρας και το 12% της αγροτικής παραγωγής. Η Κολομβία είναι σήμερα η τρίτη σε μέγεθος παραγωγός μετά τη Βραζιλία και το Βιετνάμ. Ποια είναι η ιδιαιτερότητα του κολομβιανού καφέ που είναι δημοφιλής σε όλο τον κόσμο χάρη στην πασίγνωστη πλέον φιγούρα του Juan Valdez που επινοήθηκε το 1959 και τη μάρκα ΠΟΠ “Cafe de Colombia” που καθιερώθηκε τη δεκαετία του ’80; Στη χώρα καλλιεργείται αποκλειστικά καφές Arabica (Αιθιοπικής προέλευσης) σε υψόμετρο 1.500-2.000 μέτρων, ο οποίος είναι γνωστός για το απαλό, φρουκτώδες άρωμα και τη χαμηλή περιεκτικότητα σε καφεΐνη. Ποιες είναι οι περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η καλλιέργεια καφέ στην Κολομβία; Σύμφωνα με την Ομοσπονδία Καλλιεργητών FNC – τη μεγαλύτερη σήμερα στον κόσμο – το μεγάλο στοίχημα πλέον δεν είναι τόσο η αύξηση της παραγωγής, όσο η βελτίωση της ποιότητας του καφέ και η βιωσιμότητα των μεθόδων παραγωγής. Συγκεκριμένα, η FNC συνεργάζεται με τους παραγωγούς ώστε να περιοριστεί το περιβαλλοντικό αποτύπωμα σε έξι τομείς: εξοικονόμηση και προστασία των υδάτινων πόρων, διατήρηση της ποιότητας του εδάφους και της βιοποικιλότητας, περιορισμό των αποβλήτων και της ενέργειας στην παραγωγή μέσω βιώσιμων εναλλακτικών όπως η ηλιακή ενέργεια και τέλος η μείωση εκπεμπόμενων ρύπων του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με αμερικανική έρευνα, η κλιματική αλλαγή αποτελεί ήδη σοβαρή απειλή για τις καλλιέργειες καφέ στην Κολομβία, καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας θα υποχρεώσει στις επόμενες δεκαετίες πολλούς παραγωγούς να εγκαταλείψουν τα εδάφη τους και να μεταφερθούν σε μεγαλύτερα υψόμετρα, ακόμη και πάνω από τα 2.000 μέτρα. Με ανυπολόγιστες κοινωνικοοικονομικές συνέπειες για τη λατινομαερικάνικη χώρα.
