κείμενο & φωτογραφίες: Άκης Τεμπερίδης
Είναι δύσκολο να καταλάβεις το Βερολίνο σε μία μόνο εβδομάδα. Το σίγουρο είναι ότι δεν έχει καμία σχέση με την υπόλοιπη Γερμανία.
Αν μέχρι πρότινος με ρωτούσε κάποιος ποια μεγαλούπολη είχα απωθημένο να επισκεφτώ, «το Βερολίνο» θα απαντούσα. Παρότι είχα βρεθεί στα περίχωρά της τουλάχιστον τρεις φορές στο παρελθόν, δεν είχε τύχει ποτέ να αντικρύσω την πύλη του Βρανδεμβούργου και αυτό συνιστά παράπτωμα για κάποιον που διατείνεται ότι έχει γυρίσει όλο τον κόσμο. Πόσο μάλλον όταν από το 1986 είχα ανοιχτή πρόσκληση από Γερμανίδα φίλη, σε μία εποχή που η πόλη ήταν ακόμη χωρισμένη στα δύο με όλη τη γοητεία που εξασκούσε το τείχος και οι αντιθέσεις του τρόπου ζωής ανάμεσα στον «δικό μας» δυτικό και τον «δικό τους» ανατολικό τομέα.
Μπορεί να άργησα τρεις δεκαετίες να περπατήσω σε μία πόλη που έκτοτε έχει γίνει συνώνυμη των ρέιβ πάρτυ, του αδυσώπητου κλάμπινγκ και της ‘πολιτισμικής υπερβολής’ – κατά τη ρήση του μακαρίτη Ντέιβιντ Μπάουι που έζησε και δημιούργησε στο Βερολίνο – όμως ποτέ δεν είναι αργά. Το πρόβλημα δεν ήταν τόσο ότι έφτασα στο Βερολίνο σε λάθος ηλικία και μάλιστα με οικογένεια, αλλά με λάθος μέσο. Κακά τα ψέμματα, το Iveco και ο νομαδικός τρόπος ζωής που μας χαρίζει δε χωράνε σε μητροπόλεις που σφύζουν από ζωή. Πού θα παρκάρουμε για να κοιμηθούμε με ασφάλεια; Είναι ασφαλές να αφήσουμε το όχημά μας μόνο του στο δρόμο και να κινηθούμε με ποδήλατα; Και πού θα βρούμε νερό και υποδομές για να αδειάζουμε τα γκρίζα νερά και τα απόβλητά μας; Τελικά, πάντα υπάρχει λύση. Κοιμηθήκαμε από δύο βράδια πάνω στον κεντρικό δρόμο έξω από το παλιό αεροδρόμιο του Τέμπελχοφ, σε μία λίμνη λίγο έξω από την πόλη και τέλος σε ένα αδιέξοδο δρομάκι με εποχούμενους χίπις τριγύρω. Χάρη σε ένα αγαπημένο ζευγάρι από τη Θεσσαλονίκη που βρέθηκαν στο Βερολίνο πριν από μερικά χρόνια, το ερωτεύτηκαν και αποφάσισαν να φτιάξουν οικογένεια εκεί, αποκτήσαμε την ιδανική παρέα και διαμέρισμα με ντους στο Κρόϊτσμπεργκ, κάναμε μαζί τους αρκετά χιλιόμετρα με ποδήλατο, τριγυρίσαμε στα πάρκα με τα παιδιά και ρουφήξαμε εικόνες που μας έβαλαν κάπως στο πνεύμα της πόλης, μέσα στο πανδημικό καλοκαίρι του ’21.
ΝΑΙ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ
Σε μια πόλη που βομβαρδίστηκε όσο καμία άλλη κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, δεν περιμένεις να εντυπωσιαστείς από την αρχιτεκτονική, όμως και πάλι, στον πρώην ανατολικό τομέα το Βερολίνο φαντάζει αρκετά αυτοκρατορικό. Το απίστευτο είναι πόσο λίγη κίνηση αυτοκινήτων έχει στο κέντρο, όμως αν παρατηρήσεις καλά τις πινακίδες, αρκετοί δρόμοι είναι απαγορευμένοι. Το αποτέλεσμα είναι μία ακόμη ευρωπαϊκή πόλη – παράδεισος για τον ποδηλάτη. Αν μάλιστα κάνεις το λάθος να κινείσαι με αυτοκίνητο, χρειάζεται μεγάλη προσοχή σε κάθε διασταύρωση, ειδικά όταν πρόκειται να στρίψεις προς τα δεξιά, καθώς στον παρακείμενο ποδηλατόδρομο περνούν με όλα οι δικυκλιστές – και αρκετοί με ηλεκτρικά πατίνια – χωρίς να ελέγξουν ή να κόψουν ταχύτητα. Έτσι είναι στην Ευρώπη και έτσι πρέπει να είναι: το αυτοκίνητο να προσέχει τον ποδηλάτη και τον πεζό – όχι το αντίστροφο. Περιττό να πούμε πόσο καθαρή είναι η πόλη, τουλάχιστον στο κέντρο, όπου βρίσκονται τα κυριότερα τουριστικά αξιοθέατα. Στα πιο καλλιτεχνικά και πολυπολιτισμικά προάστια που κινηθήκαμε εμείς, η ευταξία δίνει τη θέση της σε μία δημιουργική αναρχία, είτε μιλάμε για το διάκοσμο των δρόμων – όπου τα γκραφίτι είναι όσα και στην Αθήνα αλλά πιο καλαίσθητα – είτε για την ανθρωπολογία.
Τι θέλω να πω; Ότι θα δεις γόπες στο δρόμο αλλά και κόσμο να διασχίζει λεωφόρους εκτός διαβάσεων, κάτι ανεπίτρεπτο οπουδήποτε αλλού στη Γερμανία. Ναι, το Βερολίνο δεν είναι τυπική Γερμανία, ειδικά όταν βγεις έξω για καφέ, ποτό ή φαγητό. Τα ωράρια εδώ είναι λάστιχο, μπορείς δηλαδή να βγεις οποιαδήποτε ώρα και να βρεις κάτι να φας ή να πιεις. Και το σημαντικότερο είναι ότι δεν αισθάνεσαι ποτέ ξένος. Είτε έχεις γεννηθεί στο Βερολίνο και ζεις στο Κρόιτσμπεργκ ή στο Τέμπελχοφ, είτε έφτασες χθες και δεν ξέρεις λέξη γερμανικά, κανένας δε θα καταλάβει τη διαφορά. Κανένας επίσης δε θα σε στραβοκοιτάξει αν είσαι γκέι ή στρέιτ, μαύρος, άσπρος ή ασιάτης, Τούρκος, Έλληνας ή Πολωνός, εβδομηντάρης χίπυ ή εικοσάρα με τατουάζ σε όλο σου το σώμα. Στο Βερολίνο μπορείς να είσαι όποιος θέλεις και να ανήκεις σε όποια φυλή επιθυμείς. Και όσο περισσότερο αντιμετωπίζεις τον εαυτό σου ως ζωντανό κομμάτι σύγχρονης τέχνης – σε ενδυματολογικό και διαλεκτικό επίπεδο - τόσο περισσότερο θα ταιριάξεις με το περιβάλλον και τις δονήσεις της πόλης.
Μέσα σε μία μόλις εβδομάδα δεν πρόλαβα να εμβαθύνω ως ταξιδιώτης στον ψυχισμό του Βερολίνου, όμως με το καλημέρα μου θύμισε περισσότερο από κάθε άλλη πόλη τη Νέα Υόρκη. Και στις δύο μητροπόλεις, οι άνθρωποι είναι τα πιο ενδιαφέροντα αξιοθέατα, γι’ αυτούς αξίζει να ταξιδέψεις ή και να μείνεις για πάντα εκεί. Αν ξοδέψεις το χρόνο σου παρατηρώντας διακριτικά τους ανθρώπους που περνούν από δίπλα σου σε κάποιο από τα ατέλειωτα πάρκα, θα διακρίνεις ότι ο καθένας έχει γράψει χιλιόμετρα και σίγουρα θα έχει πολλές ιστορίες να σου διηγηθεί. Ο εξηντάρης, για παράδειγμα, που κάνει τζόκινγκ με τα airpods στ’ αυτιά και το λαμπραντόρ από πίσω του, έζησε τη μισή ζωή του σε μία διχασμένη πόλη. Από ποια πλευρά άραγε να έβλεπε το τείχος μέχρι το ‘89; Από τον δυτικό τομέα, όπου μάλλον ένιωθε προνομιούχος - αλλά και απειλούμενος - σε ένα νησί φιλελευθερισμού μέσα σε μία θάλασσα υπαρκτού σοσιαλισμού, ή από τον ανατολικό τομέα, όπου δεν μπορούσε να πάει να δει τα αδέρφια του στην άλλη πλευρά της πόλης και αν ήταν πολύ τυχερός, ίσως οδηγούσε Trabant αντί για Mercedes; Η τριαντάρα πάλι που τρέχει κι εκείνη ιδρωμένη λες και ετοιμάζεται για μαραθώνιο, τα έχει ακούσει αυτά αλλά γεννήθηκε σε ένα απελευθερωμένο, ενιαίο Βερολίνο και τα θεωρεί ιστορίες των παππούδων της. Αυτό που τη νοιάζει είναι μη ζητήσει ο σπιτονοικοκύρης το διαμερισματάκι της για ιδιοκατοίκηση και ψάχνει άλλο και δε βρίσκει. Και είτε θα πρέπει να πληρώσει τα διπλά (το κόστος ιδιοκτησίας αυξάνεται ραγδαία), είτε να πάει να ζήσει σε ένα ανώνυμο προάστιο εκτός πόλης. Γιατί το να πάει να ζήσει οπουδήποτε άλλού στη Γερμανία, άνθρωπος που έχει γεννηθεί ή εθιστεί στους ρυθμούς, στην τρέλα, στις μουσικές και στα δρώμενα του Βερολίνου, ούτε συζήτηση._
* «Είμαστε τρεις Βερολινέζοι». Από τη φράση – σύμβολο της εποχής του ψυχρού πολέμου = “Ich bin ein Berliner” («είμαι ένας Βερολινέζος») που ξεστόμισε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φ. Κένεντι, στην επιδραστική ομιλία του στο δυτικό Βερολίνο στις 26 Ιουνίου 1963.
Το Βερολίνο έχει το «Ελληνικό» του: το παλιό αεροδρόμιο του Tempelhof που είχε κατασκευαστεί το 1923 και υπήρξε ένα από τα πρώτα και μεγαλύτερα της Ευρώπης, έκλεισε οριστικά το 2008 και μετά από λίγο καιρό παραδόθηκε στους κατοίκους του Βερολίνου ως πάρκο και χώρος αναψυχής. Το Tempelhofer Feld είναι 386 εκτάρια ανοιχτού χώρου (με τους διαδρόμους προσγείωσης απείραχτους), προσβάσιμα για περίπατο, τρέξιμο, ποδήλατο, πικνίκ και πολιτισμικές εκδηλώσεις από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου. Οι πρωτοβουλίες της γερμανικής κυβέρνησης να το αξιοποιήσει έχουν βρει στιβαρή αντίσταση από τους Βερολινέζους, που στην πλειοψηφία τους προτιμούν το τεράστιο οικόπεδο να μείνει ως έχει.
«Μικρή Κωνσταντινούπολη» είναι ένα από τα προσωνύμια του Βερολίνου, καθώς εκεί βρίσκεται η μεγαλύτερη τουρκική κοινότητα εκτός Τουρκίας – 200.000 κάτοικοι περίπου. Οι περισσότεροι ζουν στις νότιες συνοικίες Κρόιτσμπεργκ και Νόικελν, οι οποίες είναι γενικότερα από τις πιο πολυπολιτισμικές της γερμανικής πρωτεύουσας.
Όπως κάθε μεγαλούπολη, από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Παρίσι, το Βερολίνο διαθέτει μία μεγάλη κοινότητα άστεγων. Πάνω από 30.000 άνθρωποι δεν έχουν στέγη ενώ 6.000 τουλάχιστον ζουν μόνιμα στους δρόμους.
Θυμάστε το Trabant, το δίχρονο αυτοκίνητο – σύμβολο της πρώην Ανατολικής Γερμανίας; Μπορείτε σήμερα να νοικιάσετε ένα από την Trabi World (49-79 ευρώ για 75’-135’) και να περιηγηθείτε στο κέντρο του Βερολίνου.
Σημεία των καιρών…
Το περίφημο Checkpoint Charlie, ένα από τα σημεία διεύλευσης ανάμεσα στον ανατολικό και τον δυτικό τομέα του Βερολίνου μετά το χτίσιμο του τείχους το 1961 και το μοναδικό προσβάσιμο για πολίτες των συμμαχικών δυνάμεων. Στις 22 Οκτωβρίου του 1961, στο αποκορύφωμα του ψυχρού πολέμου ΗΠΑ – ΕΣΣΔ, αμερικανικά και σοβιετικά άρματα μάχης παρατάχτηκαν εκατέρωθεν της πύλης, λόγω των εξονυχιστικών ελέγχων που επέβαλαν οι ανατολικογερμανοί σε αμερικανό διπλωμάτη, όταν οι ΗΠΑ ακόμη δεν είχαν αναγνωρίσει το κράτος της Ανατολικής Γερμανίας. Το επεισόδιο έληξε έξι μέρες μετά με αμοιβαία υποχώρηση των δυνάμεων. Το checkpoint C είναι σήμερα ένα από τα αξιοθέατα του Βερολίνου και στην αμερικανική του πλευρά θα βρείτε μαγαζιά με αναμνηστικά, καφέ και τα απαραίτητα McDonalds και KFC που συμβολίζουν – αν θέλετε – τη δυτική κυριαρχία από το ’91 και μετά.
Προσπαθώντας να εξηγήσουμε σε ένα εννιάχρονο παιδί πώς ήταν το Βερολίνο μέχρι το 1989 που έπεσε το τείχος…
Επτά στους δέκα Βερολινέζους διαθέτουν ποδήλατο τη στιγμή που μόνο τρεις έχουν αυτοκίνητο – και αυτό είναι το χαμηλότερο ποσοστό ανάμεσα σε όλες σχεδόν τις μεγαλουπόλεις του κόσμου. Περιττό να πούμε ότι η πόλη είναι απόλαυση με ποδήλατο, καθώς διαθέτει ένα δίκτυο ποδηλατοδρόμων 620 χιλιομέτρων. Ανάμεσά τους και η «διαδρομή του τείχους» που κυκλώνει το κέντρο της πόλης από τους δρόμους που μέχρι πριν τριάντα χρόνια τη χώριζαν στα δύο.
Το τραμ όπως φτάνει στην Alexanderplatz, την κεντρικότερη πλατεία του πρώην ανατολικού τομέα αλλά και όλης της πόλης, όπως έχει εξελιχτεί μέχρι σήμερα.
Πού μέναμε στο Βερολίνο; Σ’ αυτό εδώ το αδιέξοδο δρομάκι, στο μεγάλο πάρκο δίπλα στο παλιό αεροδρόμιο του Tempelhof, ανάμεσα σε άλλους ταξιδιώτες αλλά και εναλλακτικούς Γερμανούς που διαμένουν μόνιμα στα δικά τους αυτοκινούμενα. Ίσως το πιο χίπικο σημείο της πόλης.
