Σχεδόν έτοιμα από τεχνολογικής απόψεως είναι τα αυτόνομα αυτοκίνητα. Έχουν όμως ανάγκη από ένα ηθικό πλαίσιο και νέους κανόνες περί υπευθυνότητας, σύμφωνα με την άποψη δύο ειδικών επί του θέματος
Aπόδοση: Νίκος Μαρινόπουλος
Αρκετοί είναι αυτοί που το ονειρεύονται. Σε μερικά χρόνια, τα αυτοκίνητα θα είναι σε θέση να μας πηγαίνουν στον προορισμό μας, βασιζόμενα σε αλγόριθμους (αυτόνομη οδήγηση – Επίπεδο 5). Εμείς οι οδηγοί, στη «χειρότερη» περίπτωση (Επίπεδο 4), θα έχουμε χρέη επόπτη, όντας έτοιμοι να αναλάβουμε τον έλεγχο σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ήδη από σήμερα, μπορείς να μεταβείς από την πόλη Α στην πόλη Β, μέσω αυτοκινητόδρομου, με ελάχιστες παρεμβάσεις από τον οδηγό. Αξιοποιώντας το ενεργό cruise control, το σύστημα διατήρησης λωρίδας και το σύστημα αυτόματης πέδησης (Επίπεδο 3).
Σύμφωνα με τους πλέον αισιόδοξους, τα αυτόνομα αυτοκίνητα ή λεωφορεία θα μπορούσαν να κυκλοφορήσουν από τα τέλη της τρέχουσας δεκαετίας στους αυτοκινητόδρομους ή σε άλλους «κλειστούς δρόμους», όπως σε ειδικά οριοθετημένες αστικές περιοχές (πχ. εντός ενός αεροδρομίου ή μεταξύ σταθμών του μετρό). Ωστόσο, η συνύπαρξή τους με τα παραδοσιακά αυτοκίνητα αναμένεται να είναι πιο περίπλοκη, γι’ αυτό και απαιτείται μια μακροχρόνια μεταβατική φάση. Προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι η δημιουργία ενός επαρκούς νομοθετικού πλαισίου. Αλλά όχι μόνο αυτού.
ΗΘΙΚΟ ΔΙΛΗΜΜΑ
Πριν από τη δημιουργία του κανονιστικού πλαισίου, είναι απαραίτητο να καθοριστεί «ο τρόπος με τον οποίο ο κόσμος αποδέχεται ότι κάποια δεινά δυσχεραίνουν τη ζωή ορισμένων ανθρώπων και όχι κάποιων άλλων». Αυτό λέει ο Guido Calabresi, ομότιμος καθηγητής στη Νομική Σχολή του Yale, ο οποίος θεωρείται ένας από τους ιδρυτές της οικονομίας του δικαίου. Στην περίπτωση των αυτόνομων αυτοκινήτων, το πρόβλημα είναι ο διαχωρισμός «της λογικής παρέμβασης των αλγορίθμων ενώπιον μιας τραγικής επιλογής». Αυτό δεν είναι ένα μικρό πρόβλημα, τονίζει ο Calabresi, επειδή πέρα απ’ όλα τα άλλα, η ηθική αντίληψη είναι διαφορετική ανάλογα με την κουλτούρα και το κοινωνικό πλαίσιο. Ακόμα και εντός της ίδιας κοινωνίας, ενδέχεται να υπάρχουν ασυμβίβαστες αξίες. Πως είναι λοιπόν δυνατόν να επιτευχθεί ένας κοινός παρονομαστής για την καθιέρωση μιας ιεραρχίας, με βάση την οποία θα προγραμματίσουμε την τεχνητή νοημοσύνη; «Κάποιες επιλογές θα είναι συνεπείς με το πλαίσιο και άλλες απλά αδύνατες. Πολλές αποφάσεις θα ληφθούν δίχως να δημοσιοποιηθούν, σχεδόν στα κρυφά, απλά γιατί ο κόσμος δεν θα είναι έτοιμος να τις αποδεχτεί».
Ας πάρουμε το παράδειγμα του διλήμματος του τρένου, όπως αυτό διατυπώθηκε το 1967 από την Αγγλίδα φιλόσοφο Philippa Ruth Foot. Είσαι οδηγός ενός τρένου, το οποίο δεν μπορεί να σταματήσει. Θα επιλέξεις να μην κάνεις τίποτα και να πέσεις πάνω σε πέντε άτομα ή θα τραβήξεις το μοχλό για ν’ αλλάξεις ράγες και να σκοτώσεις μόνο ένα άτομο; «Για την ώρα», εξηγεί ο Calabresi, «το πρόβλημα είναι μόνο θεωρητικό. Ο οδηγός κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί (προκειμένου ν’ αποφύγει ένα ατύχημα) κι εκεί τελειώνει η ιστορία. Αύριο, ο προγραμματιστής ενός αυτόνομου αυτοκινήτου, θα μπορούσε να του ορίσει να προστατεύσει πρωτίστως τους επιβάτες του. Το ζήτημα περιπλέκεται όταν πρέπει να επιλέξουμε ποιος θα υποστεί τη ζημιά, η οποία θα μπορούσε να είναι ακόμα και θανάσιμη».
ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Yale, κανένα είδος επιλογής δεν θα κερδίσει την καθολική αποδοχή του κοινού. Αργά ή γρήγορα, θα προκύψει μία περίπτωση όπου η απόφαση που θα ληφθεί, θα είναι τόσο λανθασμένη ώστε να οδηγήσει σε αλλαγή των κανόνων. Γεγονός που θα επαναληφθεί, οδηγώντας σε έναν κύκλο συνεχών αναθεωρήσεων. Ένας διαρκής φαύλος κύκλος με άλλα λόγια. «Τα αυτόνομα αυτοκίνητα θα είναι πολύ πιο ασφαλή συγκριτικά μ’ εκείνα που οδηγούν άνθρωποι, ώστε η ανάγκη για δύσκολες επιλογές θα είναι ελάχιστη», σύμφωνα με τον Calabresi. Ωστόσο, είναι απαραίτητη η οικοδόμηση ενός συστήματος καταμερισμού της ευθύνης που θα εγγυάται την αποζημίωση όσων υποστούν οποιαδήποτε ζημιά.
«Η απόφαση σχετικά με το ποιος θα αναλάβει την ευθύνη για ένα αυτόνομο αυτοκίνητο (σε περίπτωση ατυχήματος) θα μπορούσε να οδηγήσει σε επανάσταση στον κόσμο του δικαίου». Αυτό συμπληρώνει ο Enrico Al Mureden, καθηγητής Αστικού Δικαίου στη Μπολόνια και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Motorvehicle στην Εμίλια-Ρομάνια, όπου διδάσκει το μάθημα Ασφάλεια Προϊόντος, Ευθύνη Προϊόντος και Αυτοκίνητα. «Φέτος, το σχετικό άρθρο του Αστικού Κώδικα που ορίζει ως υπεύθυνο τον οδηγό ή τον ιδιοκτήτη του αυτοκινήτου γίνεται 80 ετών. Η κοινωνία μας εξακολουθεί ν΄ ανησυχεί μήπως (ο υπαίτιος) δεν αποζημιώσει το θύμα ενός ατυχήματος, ώστε να έχει θεσπίσει την υποχρεωτική ασφάλιση για περισσότερο από μισό αιώνα».
Όσον αφορά στα αυτόνομα αυτοκίνητα, δύο είναι τα επικρατέστερα σενάρια. Να μείνουν τα πάντα ως έχουν, διατηρώντας την ευθύνη του ιδιοκτήτη, ακόμα κι αν η σύγκρουση οφείλεται σε δυσλειτουργία του οχήματος. Εναλλακτικά, να μεταφερθεί η ευθύνη στο αυτοκίνητο. Οι σκέψεις του καθηγητή Calabresi ήταν αυτές που οδήγησαν τον Al Mureden να εξετάσει τη δεύτερη περίπτωση με μεγαλύτερη προσοχή. «Ο κατασκευαστής θα πρέπει να είναι υπερβολικά σίγουρος για την αξιοπιστία της τεχνολογίας για να αναλάβει την ευθύνη, ώστε αυτή να μην βαρύνει τον ιδιοκτήτη».
Για τους κατασκευαστές αυτοκινήτων, αυτή η αντίστροφη προσέγγιση συνεπάγεται τεράστια δέσμευση, αλλά και σημαντικά αποτελέσματα. Εάν πράγματι στο μέλλον ο αριθμός των ατυχημάτων είναι πολύ μικρός, θα κερδίσουν την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, κάτι πολύ βασικό για ένα τόσο μεγάλο τεχνολογικό άλμα. Επιπλέον, επισημαίνει ο Calabresi, «η ανάληψη της πλήρους ευθύνης θα ωθούσε τους κατασκευαστές να κατασκευάσουν ακόμα πιο ασφαλή αυτοκίνητα».
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΡΙΣΚΟ
Ωστόσο, δεν είναι μόνο τα νομικά ή ηθικά προβλήματα που επιβραδύνουν τη διάδοση της αυτόνομης οδήγησης. «Εάν πάμε εκατό χρόνια πίσω», εξηγεί ο Al Mureden, «τα αυτοκίνητα έπρεπε να ταξιδεύουν σε εντελώς ακατάλληλους δρόμους και να ελίσσονται μεταξύ αλόγων, αμαξών και πεζών, δίχως οδικές πινακίδες ή κανόνες (οδικής κυκλοφορίας). Τα πρώτα μηχανοκίνητα οχήματα είχαν τεράστιες δυνατότητες, αλλά αναγκάζονταν να λειτουργήσουν σε ένα ανεπαρκές περιβάλλον».
Κάτι αντίστοιχο ισχύει σήμερα. Τα έξυπνα αυτοκίνητα χρειάζονται έξυπνους δρόμους και έξυπνες πόλεις με τις απαιτούμενες υποδομές. Επομένως, προκειμένου να μπορέσει η τεχνολογία της αυτόνομης οδήγησης να ξεδιπλώσει όλες τις αρετές της, είναι απαραίτητο να γίνουν αλλαγές στις υποδομές. Είναι επιτακτική ανάγκη «αυτή η δημόσια επένδυση που θα ενώσει το τελευταίο κομμάτι του παζλ –προκειμένου να ολοκληρωθεί η επανάσταση που θα φέρει σημαντική οικονομική ανάπτυξη–, όπως έκαναν οι αυτοκινητόδρομοι στην αρχή της μαζικής αυτοκίνησης του λαού». Ένα υποτιθέμενο σενάριο που περιλαμβάνεται στις αναλύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν όλα τα αυτοκίνητα στο δρόμο κινούνται αυτόνομα, τα ατυχήματα δεν θα μηδενιστούν. «Θα είναι διαφορετικού τύπου, αλλά δεν θα εκλείψουν. Μηδενικός κίνδυνος δεν υφίσταται. Θα πρέπει ν’ αποφύγουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας σε μεμονωμένες περιπτώσεις», καταλήγει ο Al Mureden.
«Όλοι φοβόμαστε ότι κάτι που κάνει καλό στους άλλους, εμάς μπορεί να μας βλάψει» εξομολογείται ο Calabresi. «Οφείλουμε να κάνουμε τους ανθρώπους να κατανοήσουν ότι αυτή θα είναι μια θετική αλλαγή, ότι θα υπάρχουν οφέλη για όλους. Με ποιον τρόπο θα γίνει αυτό; Δεν γνωρίζω». Ίσως όπως συμβαίνει πάντα με κάθε καινοτομία. Με την πάροδο του χρόνου και την αποδεδειγμένη (στην πράξη) αξιοπιστία.
